बागलाण प्रांतांची भटकंती करत असताना सेलबारी-डोलबारी डोंगर रांगेवर असलेले दोन सुळके सतत आपले लक्ष वेधुन घेतात व त्या सुळक्याविषयी ओढ आपल्या मनात निर्माण होते. हे सुळके म्हणजे जैन धर्मीयांची प्राचीन लेणी असुन त्यांचे महाराष्ट्रातील पहिल्या क्रमांकाचे तर भारतातील दुसऱ्या क्रमांकाचे तीर्थक्षेत्र आहे. बागलाण मधील किल्ल्यांची भटकंती या सुळक्यांना भेट दिल्याशिवाय पूर्ण होत नसल्याने या सुळक्याना भेट देणे क्रमप्राप्त आहे. सटाणा तालुक्यात असलेल्या मांगी तुंगी सुळक्याना भेट देण्यासाठी आपल्याला या डोंगराच्या पायथ्याशी असलेल्या भिलवड गावात यावे लागते. नाशिक–सटाणा- ताहराबाद मार्गे भिलवड गाव साधारण १५० कि.मी. अंतरावर आहे. भिलवाडी गावामध्ये जैनांची काही मंदीरे असुन हि मंदीरे देखील मांगीतुंगी या नावाने ओळखली जातात. मांगीतुंगी सुळक्यावर जाण्यासाठी गावातुन दोन मार्ग आहेत. भिलवडी गावातील मुख्य रस्त्याने या शिखरांच्या दिशेने पुढे आल्यावर रस्त्याला दोन फ़ाटे फ़ुटतात. उजवीकडील रस्ता मांगीतुंगी डोंगराच्या पायथ्याशी जातो तर डावीकडील रस्ता न्हावी गडाच्या दिशेने जातो. ... उजवीकडील रस्त्याने डोंगराच्या पायथ्याशी गेल्यास या दोन्ही सुळक्यांवर जाण्यासाठी सुमारे २५०० पायऱ्या चढाव्या लागतात. तळातून पायऱ्यांच्या वाटेने सुरवात केल्यास अर्धे अंतर पार केल्यावर डाव्या बाजुस कातळात कोरलेल्या दोन गुहा आहेत. यातील एका गुहेत भगवान नैनीनाथांची मुर्ती असुन दुसऱ्या गुहेत भगवान सुव्रतनाथांची मुर्ती आहे. गुहेत दालने कोरलेली असुन जवळच पाण्याची टाकी देखील आहेत पण यातील पाणी पिण्यायोग्य नाही. या वाटेने सुमारे २००० पायर्यां चा चढ चढून गेल्यावर आपण एका दगडी कमानीपाशी पोहोचतो. पायथ्यापासून या कमानी पर्यंत येण्यास २ तास लागतात. सुळक्यावर जाणारी दुसरी वाट न्हावीगडच्या दिशेने जाणाऱ्या रस्त्याने साधारण अर्धा कि.मी. पुढे आल्यावर सुरु होते. हि वाट कमी श्रमाची व कमी वेळ खाणारी असुन काहीशी खर्चिक आहे. मांगी सुळक्याखाली ४००० फुट उंचीवर जैन धर्मीयांचे पहिले तीर्थंकर भगवान ऋषभदेव यांची १०८ फ़ूट उंच मुर्ती कातळात कोरण्यात आली असुन या मूर्तीचा प्राण-प्रतिष्ठा व महामस्तकाभिषेक सोहळा फेब्रुवारी २०१६ मध्ये करण्यात आला. या मुर्तीपर्यंत जाण्यासाठी कच्चा रस्ता बनविलेला आहे. या रस्त्याने वर भाविकांची ये-जा करण्यासाठी येथील संस्थेने खाजगी वाहनांची सोय केली असुन त्यासाठी प्रतिव्यक्ती १०० रुपये देणगी शुल्क आकारले जाते. हा मार्ग खूपच सोयीचा असुन रस्ता कच्चा व उभा चढ असल्याने त्यावर ४ x ४ वाहनाचा वापर केला जातो. आपले खाजगी वाहन या वाटेने वर नेणे धोक्याचे असल्याने त्यासाठी परवानगी दिली जात नाही. या वाटेने १५ मिनीटात आपण भगवान महावीरांच्या मुर्तीपर्यंत पोहोचतो. भगवान महावीरांचे दर्शन घेऊन १० मिनीटात आपण खालुन वर येणाऱ्या पायऱ्यांवर पोहोचतो. पुढे पिण्याचे पाणी नसल्याने पुरेसे पाणी महावीरांच्या मुर्ती कडूनच भरून घ्यावे. दुसऱ्या वाटेने आल्यास आपले साधारण १८०० पायऱ्या चढण्याचे श्रम कमी होतात. येथुन साधारण २०० पायऱ्या चढुन गेल्यावर आपण सुरवातीला उल्लेख केलेल्या दगडी कमानीजवळ पोहोचतो. या वाटेने वर चढताना अनेक ठिकाणी कातळात कोरलेला जुना पायरीमार्ग दिसुन येतो. या कमानीतून आत आल्यावर उजवीकडील वाट तुंगी सुळक्याकडे जाते तर डावीकडील वाट मांगी सुळक्याकडे जाते. सर्वप्रथम तुंगी सुळका पाहुन नंतर मांगी सुळक्याकडे यावे. कमानीपासून मांगी सुळक्यापर्यंत जाण्यासाठी अर्धा तास लागतो. सुळक्याच्या सुरवातीला एका कपारीत २४ तीर्थंकर कोरलेले शिल्प असुन या शिल्पाच्या तळाशी शिलालेख कोरलेला आहे. या शिल्पाशेजारी एका तीर्थंकरांची मुर्ती असुन या मूर्तीवर देखील शिलालेख कोरलेला आहे. या ठिकाणी मांगी सुळक्याची समुद्रसपाटीपासुन उंची ३८९५ फुट आहे. तुंगी सुळक्याप्रमाणे मांगी सुळक्याला प्रदक्षिणा घालण्यासाठी प्रदक्षिणा मार्ग असुन या मार्गावर काही ठिकाणी पादुका कोरलेल्या आहेत. सुळक्याच्या पोटात पाण्याची चार टाकी असुन यातील एक टाके गुहाटाके आहे. यातील कोणत्याही टाक्याचे पाणी पिण्यायोग्य नाही. मांगी सुळक्याच्या पोटात लहानमोठ्या पाच गुहा असुन यातील काही गुहेत थोड्याफार प्रमाणात कोरीवकाम केलेले आहे. पहिल्या गुहेत प्रभु रामचंद्रांची कृतांतवक्र सेनापती रूपातील मानवी मुर्ती असुन या मुर्तीच्या एका हातात गदा तर दुसऱ्या हातात जपमाळ आहे. दुसऱ्या प्रशस्त गुहेत महावीरांची मोठी मुर्ती कोरलेली असुन मुर्तीच्या डावीकडील बाजुस वरील कोपऱ्यात तीन तीर्थंकर कोरलेले आहेत. यापुढील गुहा आदिनाथांची असुन या गुहेत तिन्ही बाजुस जैन तीर्थंकर व इतर मुनींच्या मुर्ती कोरलेल्या आहेत. या गुहा पाहताना दोन गुहामंदिरात आपल्याला देवनागरी लिपीतील दोन शिलालेख वाचायला मिळतात. प्रदक्षिणा मार्गावर जागोजागी २४ तिर्थंकरांच्या मुर्ती कोरलेल्या असुन या मुर्ती कातळात उघडयावर असल्याने उन-वारा-पाऊस याने त्यांची झिज झालेली आहे. आता लेप देऊन या मुर्तींचे जतन करण्याचे काम सुरु केले आहे. या सर्व मुर्तीतील वैशिष्ट्यपूर्ण मुर्ती म्हणजे बलभद्राची मुर्ती. श्रीकृष्णाचा भाऊ बलराम याचा जैन पुराणात बलभद्र म्हणुन उल्लेख येतो. बलभद्राची मुर्ती पाठमोरी कोरलेली आहे. डोंगराकडे तोंड करुन तपाला बसल्यामुळे आपल्याला त्याची केवळ पाठच पाहाता येते. कमानीपासूण मांगी सुळक्याला वळसा मारून परत येण्य्साठी एक तास पुरेसा होतो. भिलवाड गावात जैन धर्मीयांची धर्मशाळा असुन येथे नाममात्र शुल्क भरून राहण्याची तसेच जेवणाची सोय होते.मांगी-तुंगी हे एक जैन सिद्ध-क्षेत्र असुन येथे हनुमान, सुग्रीव, नल, नील, महानील, गव, गवाक्ष आणि रामायणातील इतर ९९ वानररूपी योद्ध्यांना जीवनातून मुक्त होऊन मोक्ष मिळाला अशी जैन धर्मीयांची श्रद्धा आहे. बागलाणच्या बागुलवंशीय राठोड घराण्याचा ११ वा राजा विरमशहा राठोड याने मांगी तुंगीची लेणी खोदवून घेतली. टीप- मांगीतुंगी सुळक्यांवर चालत जाण्यासाठी सकाळी लवकर सुरवात केल्यास उन्हाचा त्रास कमी जाणवतो. पायथ्यापासून दोन्ही सुळके पाहुन परत येण्यासाठी ६ तास लागतात. मांगीतुंगी सुळक्यांच्या वाटेवर व सुळक्यांवर कोठेही पिण्यायोग्य पाणी नाही त्यामुळे पाणी तळातून अथवा वाटेवर भगवान महावीर यांच्या मुर्तीकडून भरून घ्यावे.
© Suresh Nimbalkar